Od czasu stworzenia w 2013 r. Inicjatywy Pasa i Szlaku (Belt and Road Initative, BRI), czyli chińskiego projektu polityczno-gospodarczego, uznawano, że warunkiem niezbędnym dla dobrobytu w regionie jest włączenie w jej struktury państw wchodzących w skład Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN).
Zdaniem politologa Jenn-Jaw Soonga, o ile Porozumienie o Wolnym Handlu Chiny-ASEAN (CAFTA) ustanowiło “złotą dekadę” obustronnego rozwoju gospodarczego (2003–2013), o tyle BRI zapoczątkowało ich “diamentowe lata” (2014–2024)[1]. Tym samym strategiczne partnerstwo pomiędzy Chinami i krajami ASEAN-u potwierdza wiodącą pozycję stowarzyszenia.
To rzecz jasna otwiera wiele możliwości, w tym skuteczniejszą koordynację polityki bądź innowacje w państwach członkowskich, aczkolwiek należy pamiętać o szeregu wyzwań, którym czoła muszą stawić zarówno Chiny, jak również kraje zrzeszone w ASEAN. Dwustronne stosunki handlowe osłabia jednak silna konkurencja w regionie i “zagrożenie” ze strony Pekinu.
Niniejszy artykuł podsumowuje stosunki gospodarcze między Chinami i państwami członkowskimi ASEAN-u oraz przedstawia możliwości oraz wyzwania. Ponadto, autor dokonuje przeglądu czynników, które pozytywnie i negatywnie wpływają na współpracę oraz bierze pod uwagę chińskie inwestycje w obrębie gospodarki cyfrowej i innowacji w państwach ASEAN-u.
- Stosunki gospodarcze pomiędzy Chinami i państwami ASEAN-u
1 stycznia 2001 roku zawarto Porozumienie o Wolnym Handlu Chiny – ASEAN (China – ASEAN Free Trade Area, CAFTA). Za sprawą uproszczonych przepisów handlowych CAFTA zapoczątkowała nowy okres w dwustronnych stosunkach gospodarczych pomiędzy Chinami i dziesięcioma członkami ASEAN-u[2]. Wartość dwustronnej wymiany towarowej wzrosła z 292 mld dolarów w 2010 r. do 731,9 mld dolarów dekadę później, przy czym roczna stopa wzrostu wyniosła 16,5 proc. od 1991 r[3]. Z uwagi na dynamiczny wzrost gospodarczy, w 2020 r. kraje ASEAN-u zajęły pierwsze miejsce wśród partnerów Pekinu, dla którego te stanowiły główny rynek zbytu przez ostatnie dwanaście lat[4].
Idea Porozumienia o Wolnym Handlu Chiny-ASEAN sięga lat 90. XX wieku. Przedtem Chiny biernie uczestniczyły w zinstytucjonalizowanych stosunkach gospodarczych. Władze w Pekinie gwałtownie zmieniły swoje podejście na początku lat 90. XX wieku. Stowarzyszenie powołano do życia w 1967 r., a jako że wśród jej członków nie znalazło się wówczas żadne mocarstwo, Chiny zaangażowały się w proces globalizacji i nawiązały stosunki gospodarcze z państwami ASEAN-u[5].
Kryzys finansowy, jaki dotknął kontynent azjatycki, jedynie potwierdził pogłębioną współpracę gospodarczą pomiędzy Chinami i państwami ASEAN-u, w ramach, której stworzono strukturę mającej na celu uniknięcie dalszych przestojów. Chociaż Stowarzyszenie ASEAN+3, w skład którego wchodzą kraje członkowskie oraz Japonia, Korea Południowa i Chiny, miało być odpowiedzią na kryzysy, nie przyczyniło się do zawiązania bliższych stosunków między państwami regionu. Stało się tak, gdyż Chiny i Japonia nie doszły do porozumienia w sprawie definicji regionalizmu[6].
Dla władz w Pekinie ASEAN jest kluczowym formatem pozwalającym zachować wzrost gospodarczy. Sukces chińskiego rządu, jak również jego legitymacja, zależą w dużej mierze od osiągnięć gospodarczych, toteż umowa z ASEAN-em odgrywa niebagatelną rolę w polityce going out, która promuje zagraniczną ekspansję rodzimych przedsiębiorstw[7]. Kraje ASEAN-u wyróżnia szereg atutów, chociażby położenie geograficzne, tania siła robocza oraz podobne wartości kulturowe, a to z kolei przyciąga chińskich inwestorów. ASEAN podobnie zresztą zapatruję się na współpracę gospodarczą. Strategiczne partnerstwo pomiędzy Chinami i państwami ASEAN-u opiera się w dużej mierze na dostępie tych drugich do chińskiego rynku. Eksperci twierdzą, że państwa ASEAN liczyły na utrzymanie równowagi sił w regionie, przez co stworzyły sieć wzajemnych powiązań gospodarczych[8].
O dynamice stosunków gospodarczych między Chinami i państwami ASEAN-u najlepiej świadczy niebywały wkład Pekinu w modernizację przemysłu w regionie. Przez pierwsze dwie dekady od czasu nawiązania stosunków gospodarczych Chiny i kraje ASEAN-u rywalizowały o wolumeny eksportu na światowym rynku. Podczas gdy Chiny urosły do rangi lidera światowego łańcucha dostaw z uwagi na niespotykane dotąd wskaźniki wzrostu gospodarczego, również w dziedzinie nowych technologii, państwa ASEAN-u rozwijały się o wiele wolniej[9]. Zawarcie umowy o wolnym handlu Chiny-ASEAN (CAFTA) ożywiło wymianę handlową. Chiny znacząco zwiększyły wolumeny eksportu do krajów ASEAN-u tuż po wybuchu światowego kryzysu finansowego. W 2012 r. niegdysiejszy deficyt handlowy przeistoczył się w nadwyżkę, a wartość dodatniego bilansu handlowego stale rośnie[10]
- Polityka Chin wobec ASEAN
Stosunki między Chinami i państwami ASEAN-u zyskały na znaczeniu, zaś Pekin zaskarbił sobie w oczach krajów Azji Południowo-Wschodniej reputację wiarygodnego partnera. Należy uznać, że podstawą partnerstwa między państwami formatu a Pekinem są właśnie kontakty handlowe. W latach 1991–2016 zanotowano ponad sześćdziesięciokrotny wzrost wartości wymiany handlowej między stronami. Współpraca zresztą przynosi wymierne korzyści obydwu stronom: w 2015 r. aż 1 154 firm z krajów ASEAN-u zaczęło działalność w Chinach, zaś państwa Azji Południowo-Wschodniej wyprzedziły Unię Europejskiej pod względem wartości inwestycji w Państwie Środka (7,86 mld dolarów versus 7,11 mld dolarów). Członkowie ASEAN-u stali się natomiast drugim największym partnerem handlowym Chin[11]. Przewiduje się, że nowe przedsięwzięcia gospodarcze wzmocnią współpracę w regionie. Niektóre z nich mogą stanowić nową wersję porozumienia o wolnym handlu lub wcielić w życie założenia Inicjatywy Pasa i Szlaku. Pomimo możliwości, jakie państwom ASEAN-u daje współpraca z Chinami, te muszą stosować się do zasad stowarzyszenia, które wymagają na nich wspólne działania na rzecz dobrobytu i pokoju. W rzeczy samej, Chiny odgrywają niebagatelną rolę w utrzymaniu równowagi sił w regionie. Pekin zresztą wspiera kraje ASEAN-u w ich dążeniach do nawiązania stosunków gospodarczych z resztą świata, głównie Unią Europejską oraz państwami położonymi w regionie Azji Wschodniej i Pacyfiku[12].
Władze w Pekinie uważają, że państwa ASEAN-u mogą odegrać kluczową rolę w działaniach na rzecz pokojowego rozwiązania sporów terytorialnych na Morzu Południowochińskim. Chiny unikają jakiejkolwiek interwencji, pozwalając, by to kraje ASEAN-u odegrały wiodącą rolę w rokowaniach. Chociaż wobec Chin swoje roszczenia terytorialne na tym akwenie wysuwają także Filipiny, ich uczestnictwo w ASEAN może sprzyjać zbliżeniu pomiędzy rządami w Pekinie i Manili[13].
Kontakty Chin z sąsiadującymi krajami skomplikowały się odkąd Stany Zjednoczone zaangażowały się w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Eksperci są jednak zgodni, że w najbliższym czasie stosunek Chin do krajów ASEAN-u zdominują kwestie pozapolityczne, na co dodatkowo nałożą się konsekwencje pandemii Covid-19 oraz ożywienie gospodarcze w regionie[14]. Co ciekawe, Chiny zwiększyły swoją obecność w regionie tuż po tym, jak trybunał unieważnił chińskie roszczenia terytorialne.
Niewątpliwie Inicjatywa Pasa i Szlaku odegra kluczową rolę dla dalszej współpracy. Priorytety chińskiego projektu gospodarczego oraz strategia państw ASEAN idą bowiem ze sobą w parze. W 2010 r. przyjęto projekt rozbudowy infrastruktury łączącej państwa członkowskie (Master Plan on ASEAN Connectivity), przy czym BRI ma podobne założenia. Potrzeby inwestycyjne krajów Azji Południowo-Wschodniej szacuje się na ponad 110 mld dolarów rocznie. W tym celu utworzono Komitet ds. współpracy infrastrukturalnej Chiny-ASEAN. Współpracę między Chinami i Azją Południowo-Wschodnią definiuje także agenda Przemysł 4.0. (Industry 4.0), która zakłada modernizację przemysłu, jednocześnie stanowiąc odpowiedź na wyzwania czwartej rewolucji przemysłowej[15]. Zakres partnerstwa uzgodniono w ramach współpracy z BRI w dziedzinach takich jak technologie informacyjne czy surowce mineralne.
Przy okazji trzydziestolecia współpracy Chiny-ASEAN warto zwrócić też uwagę na inicjatywę globalnego rozwoju, której pomysłodawcą jest urzędujący prezydent Chin Xi Jinping. I agenda ASEAN-u do 2025 r. (ASEAN Community Vision 2025), i Chiny stawiają sobie za cel wsparcie gospodarki po pandemii Covid-19 i podjęcia działań na rzecz zmniejszenia poziomu ubóstwa oraz promocji zrównoważonego rozwoju i włączenia społecznego. Władze w Pekinie podejmą także starania na rzecz liberalizacji inwestycji oraz zwiększenia wolumenów handlowych[16].
- Możliwości współpracy gospodarczej
Współpraca gospodarcza, która opiera się na solidnych fundamentach, stwarza korzystne warunki rozwoju. Bez wątpienia chińska Inicjatywa Pasa i Szlaku da szansę na poprawę perspektyw rozwoju i powinna stworzyć nowe możliwości biznesowe w regionie. Państwa ASEAN-u odegrały niebagatelną rolę w BRI. Chiny priorytetowo traktują członków stowarzyszenia, głównie sześć największych obecnie rynków rozwijających się: Indonezję, Malezję, Mjanmę, Filipiny, Tajlandię oraz Wietnam. W październiku 2013 roku podczas podróży do Indonezji Xi Jinping przedstawił równoległą inicjatywę Morskiego Jedwabnego Szlaku. Co więcej, za zasadniczą część BRI uważa się korytarz korytarz łączący Chiny i kraje dawnych Indochin, którego celem jest rozbudowa infrastruktury kolejowego i drogowej. Kraje Azji Południowo-Wschodniej mogą poszczycić się obecnie wysokim wzrostem gospodarczym: w latach 2010–2019 zanotowały średni wzrost PKB o 6.9 proc. rocznie[17].
Zaangażowanie gospodarcze Chin różni się zależnie od kraju. Warto bliżej przyjrzeć się perspektywom współpracy gospodarczej z kilkoma krajami ASEAN-u, które są najbardziej podatne na chińskie inicjatywy. Ponadto, umowa o regionalnym kompleksowym partnerstwie gospodarczym może w rezultacie usprawnić współpracę gospodarczą pomiędzy jej krajami Azji Południowo-Wschodniej, głównie Singapurem, Wietnamem, Tajlandią, Mjanmą i Indonezją.
- Stosunki z Indonezją
Od wielu lat najważniejszym partnerem handlowym Chin pozostaje Indonezja. W 2020 r. znacząco wzrosły przepływy towarów i usług pomiędzy krajami, zaś Pekin odpowiadał za 16 proc. struktury eksportowej Dżakarty. Łączna wartość wymiany towarowej wyniosła 78.5 mld dolarów. Warto przy tym wspomnieć, że niedawno oba kraje podpisały porozumienie w sprawie waluty lokalnej, co jedynie umocni notowania yuana w krajach ASEAN-u[18].
Jako że Chiny i Indonezja stale pogłębiają współpracę gospodarczą, w ramach BRI stwarza się kolejne sprzyjające temu inicjatywy. To właśnie w Dżakarcie Xi Jinping ogłosił inicjatywę Morskiego Jedwabnego Szlaku. Od tamtej pory chińskie przedsiębiorstwa zwiększyły swój udział na indonezyjskim rynku. Od 2013 r. chińskie inwestycje w Indonezji, głównie w stal i nikiel, są warte obecnie niemal 13 mld dolarów. Dzięki chińskiemu wsparciu finansowemu powstały także trzy parki przemysłowe: w Qingshan, Morowali oraz Weda Bay[19]. Podczas Forum Inicjatywy Pasa i Szlaku, które odbyło się 25–27 kwietnia 2019 r., rząd Indonezji przedstawił Chinom listę trzydziestu projektów infrastrukturalnych wartych ponad 91 mld dolarów, których wdrożenie mogłoby dodatkowo zacieśnić więzi gospodarcze między krajami[20].
Ponadto, podpisane 1 stycznia br. porozumienie, określane jako regionalne kompleksowe partnerstwo gospodarcze (RCEP), może zaowocować pogłębioną współpracą gospodarczą między wspólnotą krajów Azji Południowo-Wschodniej i Chinami. Celem umowy jest stworzenie gigantycznej strefy wolnego handlu między szesnastoma państwami. Sygnatariusze porozumienia obejmują 30 proc. ludności na świecie oraz wytwarzają 29 proc. PKB, a także odpowiadają za 27 proc. wymiany handlowej na świecie i 29 proc. bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W kontekście handlu Indonezja ma co najmniej trzy atuty. Lokalny rynek oferuje łatwy dostęp do wysokiej jakości i niedrogich materiałów, a także niskie cła eksportowe. Ponadto, władze w Dżakarcie stworzyły warunki sprzyjające przepływowi towarów, usług i osób[21].
- Wnioski
Nie ulega wątpliwości, że Chiny odgrywają istotną rolę w procesie rozwoju gospodarczego państw formatu ASEAN. Począwszy od lat 90. XX w. współpraca pomiędzy Chinami a krajami ASEAN-u kształtowała się na poziomie 16,5 proc rocznie, zaś w 2020 r. osiągnęła wartość 731.9 mld dolarów, dzięki czemu państwa regionu są najważniejszym partnerem handlowym Chin nieprzerwanie od dwunastu lat. Porozumienie o Wolnym Handlu Chiny – ASEAN, które zawarto 1 stycznia 2010 r., zapoczątkowało nową erę stosunków gospodarczych pomiędzy jego sygnatariuszami. Potwierdza to, że państwa ASEAN są głównym celem chińskich inwestycji zagranicznych.
Najważniejsze jednak, że chińska Inicjatywa Pasa i Szlaku miała duże znaczenie dla dwustronnych stosunków gospodarczych, zaś władze w Pekinie obrały kraje Azji Południowo-Wschodniej za cel swoich inwestycji. Ponadto, umowa o regionalnym kompleksowym partnerstwie gospodarczym może w rezultacie usprawnić współpracę gospodarczą pomiędzy jej sygnatariuszami. Analiza kontaktów między rządami w Pekinie i Dżakarcie wskazuje, że rząd obydwu państw poważnie zapatruje się na obie inicjatywy, zaś więzi handlowe zacieśniają się pomimo licznych problemów.
Bibliografia
Bi, S., 2021. Cooperation between China and ASEAN under the building of ASEAN Economic Community. Journal of Contemporary East Asia Studies, 10(1), s. 83-107.
Cheong, K. C., Wong, C. Y., & Goh, K. L. (2016). Technology catch-up with Chinese characteristics: What can southeast Asia learn from China? The Round Table, 105 (6), s. 667–681.
Chiang, M., 2018. China–ASEAN economic relations after establishment of free trade area. The Pacific Review, 32(3), s. 267-290.
Ciie.org. 2022, China-ASEAN bilateral trade annually growth rate hits 16.5% from 1991 to 2020: Customs-China International Import Expo. <https://www.ciie.org/zbh/en/news/exhibition/news/20210913/29410.html> [dostęp: 9 lutego 2022].
Economic Research Institute for ASEAN and East Asia – ERIA. 2022, What Does the RCEP Mean for Indonesia?. [online]. <https://www.eria.org/news-and-views/what-does-the-rcep-mean-for-indonesia/> [dostęp: 9 lutego 2022].
Eria.org. 2022. [online] <https://www.eria.org/ASEAN_at_50_4A.9_Zhang_and_Wang_final.pdf> [dostęp: 9 lutego 2022].
Globaltimes.cn. 2022, ASEAN becomes China’s largest trading partner in 2020, with 7% growth – Global Times. [online] <https://www.globaltimes.cn/page/202101/1212785.shtml> [dostęp: 9 lutego 2022].
Hung, J., 2022. China’s Soft Power Grows in the Philippines. [online] Thediplomat.com. <https://thediplomat.com/2021/02/chinas-soft-power-grows-in-the-philippines/> [dostęp: 9 lutego 2022].
Iems.ust.hk. 2022The Belt and Road Initiative in ASEAN – Overview | Reports | Publications | HKUST Institute for Emerging Market Studies | Reports | Publications | HKUST Institute for Emerging Market Studies. [online] <https://iems.ust.hk/publications/reports/uob-bri-overview> [dostęp: 9 lutego 2022].
Jenn-Jaw Soong (2016) The Political Economy of Development Between China and the ASEAN States: Opportunity and Challenge, The Chinese Economy, 49:6, s. 395-399, DOI: 10.1080/10971475.2016.1207972
Laksmana, E. A. (2017). Pragmatic equidistance: How Indonesia manages its great power relations. W: D. B. H. Denoon (red.), China, the United States and the future of Southeast Asia (s. 113–135). New York: New York University Press.
Min-Hua Chiang (2019) China–ASEAN economic relations after establishment of free trade area, The Pacific Review, 32:3, s. 267-290, DOI: 10.1080/09512748.2018.1470555
Pratiwi, Fadhila Inas, Novita Putri Rudian, IGB Dharma Agastia, Rifki Dermawan, Masitoh Nur Rohma, Frisca Alexandra, Ariski Aznor, SD Hardi Alunaza. “China Belt and Road Initiatives (BRI) in Indonesia’s Socio-Economic Security Challenges: A Policy Recommendation.” Sorotan Kebijakan Luar Negeri Indonesia Di Mata Akademisi Muda Indonesia. Centre for Strategic and International Studies, 2020. http://www.jstor.org/stable/resrep25407.9.
Shihong Bi (2021) Cooperation between China and ASEAN under the building of ASEAN Economic Community, Journal of Contemporary East Asia Studies, 10:1, s. 83-107, DOI: 10.1080/24761028.2021.1888410
Soong, J., 2016. The Political Economy of Development Between China and the ASEAN States: Opportunity and Challenge. The Chinese Economy, 49(6), s.395-399.
Standard, B., 2022. What is RCEP, What is Regional Comprehensive Economic Partnership, RCEP India. [online] Business Standard. <https://www.business-standard.com/about/what-is-rcep> [dostęp 9 lutego 2022].
Sun, X. (2009). Why does China reassure South-East Asia? Pacific Focus, 24 (3), s. 298–316.
Taylor & Francis. 2022. China–ASEAN economic relations after establishment of free trade area. [online] <https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09512748.2018.1470555?journalCode=rpre20> [dostęp: 9 lutego 2022].
VOA 2022. Is ASEAN Partnership a Major Move for China in Asian Maritime Disputes? [online]<https://www.voanews.com/a/is-asean-partnership-a-major-move-for-china-in-asian-maritime-disputes-/6306714.html> [dostęp: 9 lutego 2022].
Yee, W., 2022. Explaining China’s relationship with Indonesia, its gateway to Southeast Asia – SupChina. [online] SupChina. <https://supchina.com/2021/12/02/explaining-chinas-relationship-with-indonesia-its-gateway-to-southeast-asia/> [dostęp: 9 lutego 2022].
[1]Jenn-Jaw Soong (2016) The Political Economy of Development Between China and the ASEAN States: Opportunity and Challenge, The Chinese Economy, 49:6, s. 395-399, DOI: 10.1080/10971475.2016.1207972
[2]Min-Hua Chiang (2019) China–ASEAN economic relations after establishment of free trade area, The Pacific Review, 32:3, s. 267-290
[3]Ciie.org. 2022China-ASEAN bilateral trade annually growth rate hits 16.5% from 1991 to 2020: customs-China International Import Expo.
[4]Globaltimes.cn. 2022ASEAN becomes China’s largest trading partner in 2020, with 7% growth – Global Times.
[5]Chiang, M., 2018. China–ASEAN economic relations after establishment of free trade area. The Pacific Review, 32(3), s. 267-290.
[6]Tamże.
[7]Sun, X. (2009). Why does China reassure South-East Asia? Pacific Focus, 24 (3), s. 298–316.
[8]Laksmana, E. A. (2017). Pragmatic equidistance: How Indonesia manages its great power relations. W: D. B. H. Denoon (red.), China, the United States and the future of Southeast Asia (s. 113–135). New York: New York University Press.
[9]Cheong, K. C., Wong, C. Y., & Goh, K. L. (2016). Technology catch-up with Chinese characteristics: What can southeast Asia learn from China? The Round Table, 105 (6), s. 667–681.
[10]Chiang, M., 2018. China–ASEAN economic relations after establishment of free trade area. The Pacific Review, 32(3), s. 267-290.
[11]Eria.org. 2022. [online]
[12]Tamże.
[13]Hung, J., 2022.China’s Soft Power Grows in the Philippines. [online]
[14]VOA. 2022Is ASEAN Partnership a Major Move for China in Asian Maritime Disputes?. [online]
[15]Shihong Bi (2021) Cooperation between China and ASEAN under the building of ASEAN Economic Community, Journal of Contemporary East Asia Studies, 10:1, s. 83-107
[16]https://www.fmprc.gov.cn/eng/zxxx_662805/202111/t20211122_10451494.html
[17]Iems.ust.hk. 2022The Belt and Road Initiative in ASEAN – Overview | Reports | Publications | HKUST Institute for Emerging Market Studies | Reports | Publications | HKUST Institute for Emerging Market Studies. [online]
[18]Supchina, [2021 ] https://supchina.com/2021/12/02/explaining-chinas-relationship-with-indonesia-its-gateway-to-southeast-asia/ 08.02.2022
[19]Tamże.
[20]“China Belt and Road Initiatives (BRI) in Indonesia’s Socio-Economic Security Challenges: A Policy Recommendation.” Sorotan Kebijakan Luar Negeri Indonesia Di Mata Akademisi Muda Indonesia. Centre for Strategic and International Studies, 2020.
[21]Eria.org. 2022. [online]