W środę 25 listopada, Warsaw Institute oraz The Warsaw Institute Review przeprowadziły debatę ekspercką zatytułowaną „Armenia, Azerbejdżan i Górski Karabach. Stare rany, nowa wojna i niepewna przyszłość”.
Zapraszamy do obejrzenia nagrania z debaty!
Dyskusja miała na celu przedstawienie wieloletniego konfliktu w obliczu niedawno zawartego rozejmu oraz jego implikacje dla szerszej sceny geopolitycznej.
Celem zbudowania gruntu pod dalszą dyskusję, Mateusz Kubiak – analityk i ekspert w sprawach Kaukazu Południowego, zarysował historię starć, gdyż etniczno-terytorialny zbrojny konflikt trwał pomiędzy Azerbejdżanem i Armenią od końca lat 80. Jest on jednym z najpoważniejszych konfliktów o tym charakterze rozgrywających się na obszarze postradzieckim po upadku ZSRR. Według eksperta napięcie nieustannie wzrastało od czasu wojny czterodniowej w 2016 roku. Do zaostrzenia starć w połowie 2020 roku przyczyniła się jednak odwrócona uwaga areny międzynarodowej – świat pochłonięty był zmagniem się z pandemią oraz wynikającymi z niej nieporozumieniami politycznymi, Stany Zjednoczone miały na głowie wybory prezydenckie oraz szereg zawirowań polityki wewnętrznych, jak choćby antyrasistowski ruch Black Lives Matter. W Azerbejdżanie z kolei ludność sprzeciwiała się kolejnym ograniczeniom wynikającym ze stanu epidemiologicznego, gdzie punktem przełomowym był obowiązek każdorazowego potwierdzania SMS-em przy opuszczaiu miejsca zamieszkania. Za jeden z kluczowych czynników uznana została też względna uległość prezydenta Armenii, Armena Sarkissiana. Podczas ponad 40 dni działań wojennych, próby rozejmu podejmowane były trzykrotnie. W mediacjach udział miały brać Rosja i USA, jednak swe wsparcie i pośrednictwo oferowało wiele innych państw – nie tylko europejskich. Już na tym etapie widać było ogromne znaczenie globalnych mocarstw oraz konieczność ich partycypacji, jako jedynych aktorów, którzy mieli szansę wywrzeć realny wpływ na strony.
Następnie Grzegorz Kuczyński, ekspert w zakresie polityki Rosji, przedstawił konflikt w Kaukazie Południowym z perspektywy Moskwy. Od samego początku Kreml zmagał się z konfliktem interesów. Z jednej strony Armenia – jego militarny partner, z drugiej Azerbejdżan, mający zdecydowanie większy wpływ na politykę w regionie. Pozytywny rozwój relacji między Moskwą a Baku w ostatnich latach przyczynił się do powstrzymania jednoznacznej stronniczości Rosji. Kluczowym partnerem Azerbejdżanu była ponadto Turcja, potęga militarna, z która Putinowi również udało się polepszyć stosunki. Armenia nie miała za to alternatywy – bez względu na kroku podjęde przez Moskwę i tak pozostałaby jej wierna. Nie można zatem powiedzieć, że Kreml poniósł klęskę, mimo że zawarty rozejm uznaje słuszność Azerbejdżanu. Na przekór, w interesie Rosji było osłabienie Amrenii, gdyż zwiększyłoby to jej zależność od Moskwy. Po zawarciu porozumienia publicyści Armeńscy wskazali na winę względnie pro-zachodniej polityki swego kraju, identyfikując ją jako czynnik, który powstrzymał Rosję przed większym ich wsparciem. Skwitowano, że pomimo wcześniejszych domniemywań o malejących wpływach Rosji w regionie, jest ona w pewnym sensie zwycięzcą – przynajmniej krótkoterminowo. Jednymi z postanowień porozumienia jest bowiem stacjonowanie wojsk Kremla w Górskim Karabachu, co ziększy jego kontrolę nad kluczowymi korytarzami komunikacji.
Wojciech Górecki, specjalista z Ośrodka Studiów Wschodnich, zaprezentował perspektywę Turcji, która jeszcze przed nasileniem starć wykazywała swe ambicje względem Kaukazu. Przejawiało się to między innymi próbami nawiązania bilateralnych stosunków dyplomatycznych z Armenią, które od upadku ZSRR nie istniały w żadnej formie. W tym celu podpisano porozumienia w Zurychu, które spotkały się jednak z jednoznacznym sprzeciwem Azerbejdżanu. Zakończyło się to silnymi sankcjami ekonomicznymi nałożonymi przez Baku na Ankarę. Uznanie racji Azerbejdżanu, jednoznacznie wspieranego przez Turcję, nie przyczyni się do polepszenia jej stosunków z Armenią. Obecność wojsk Rosyjskich oraz ich kontrola nad szlakami komunikacyjnymi może natomiast osłabić pozycję Ankary, która będzie musiała się liczyć ze zwiększoną obecnością Kremla w jej polityce regionalnej.
Ostatni prelegent, Tomasz Kijewski z Warsaw Institute, zarysował znaczenie ostatnich wydarzeń na Kaukazie Południowym w kontekście szerszej perspektywy międzynarodowej. Zwrócił on uwagę na zachowawczą postawę wielu państw wobec konfliktu (nie opowiadanie się przez nie za którąkolwiek ze stron). Organizacja Narodów Zjednoczonych, Unia Europejska, Rosja i Iran wezwały do zawieszenia broni. Także sekretarz generalny NATO Jens Stoltenberg zaapelował do obu stron o zawieszenie broni. Wyróżniała się na tym tle retoryka Ankary. Turcja wyraziła jednoznaczne poparcie dla Azerbejdżanu „zarówno przy stole negocjacyjnym jak i na polu walki”. Wyjaśniona została też kwestia syryjskich najemników wspierających wojska azerskie.
Na zakończenie spotkania specjaliści odpowiedzieli na pytania od widzów. Na pytanie dotyczące nieefektywności organizacji międzynarodowych w dążeniu do zawarcia pokoju, zwrócono uwagę, iż decyzyjny głos mają pojedyncze mocarstwa, nie zaś kolektywy państw. Podkreślono też, że strony konfliktu nigdy nie liczyły się z głosem choćby NATO – wpływ mogły wywrzeć jedynie Rosja czy Turcja. Zapytani o stanowisko Polski, eksperci jednoznacznie stwierdzili, że większość graczy zewnętrznych słusznie nie opowiedziało się po żadnej ze stron. Pomimo słuszności Azerbejdżanu w świetle prawa międzynarodowego, poparcie go oznaczałoby skrajnie negatywny wpływ na relacje a Armenią oraz przekreślenie możliwości zacieśnienia współpracy w przyszłości.
Posdumowując, prelegenci zaznaczyli, że do czynienia mamy z rozejmem, nie zaś z pokojem. Jedną z klauzuli porozumienia jest rozpatrzenie kontynuacji stacjonowania wojsk rosyjskich w regionie w 2025 roku. Konflikt zatem wróci, a napięcia będą rosły wraz ze zbliżaniem się do tego terminu. W bliższej przyszłości Turcja może zostać powstrzymana przed dalszym przejmowaniem rynku rosyjskiego Gazpromu, co może spowolnić zmianę sił w światowej energetyce. Może to też utrudnić dywersyfikację energetyczną państw europejskich, szczególnie siękającej południa Inicjatywie Trójmorza. Zauważono też pewne podobieństwo do wydarzeń krymskich. Zwiększone działania Ukrainy w zakresie integracji z Unią Europejską, zostały stłumione przez wojska rosyjskie. Podobnie w przypadku Armenii, która dążyła do nawiązania relacji z Europą, Rosja nie była pomocna. Widzowie zachęceni zostali do wszczęcia własnych przemyśleń. Jak sytuacja w Kaukazie Południowym może wpłynąć na bezpieczeństwo energetyczne w regionie? Czy ucierpi na tym Trójmorze? Czy Rosja świadomie nie wsparła Armenii, która wykazywała zachodnie inklinacje?
Na te i więcej pytań postaramy się odpowiedzieć w naszych kolejnych debatach. Zachęcamy więc do śledzenia naszych portali.
Dyskutowali:
- Grzegorz Kuczyński – dyrektor programu Eurazja w Warsaw Institute i ekspert ds. wschodnich. Autor wielu książek i publikacji dotyczących kuluarów rosyjskiej polityki krajowej oraz zagranicznej.
- Tomasz Kijewski – dyrektor wykonawczy i ekspert Warsaw Institute. Absolwent m.in. programu studyjnego w Europejskim Centrum Studiów nad Bezpieczeństwem im. gen. Generała Marshall`a (Garmisch-Partenkirchen / Washington DC).
- Wojciech Górecki – główny specjalista w zespole Turcji, Kaukazu i Azji Centralnej Ośrodka Studiów Wschodnich. W latach 2002–2007 I Sekretarz, a następnie Radca w Ambasadzie RP w Baku. W 2009 roku ekspert i konsultant w Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia (Genewa). Autor książek i publikacji na temat Kaukazu Północnego i Południowego.
- Mateusz Kubiak – analityk firmy doradczej Esperis Consulting. Współpracownik kilku polskich i zagranicznych think-tanków (m.in The Jamestown Foundation). Autor bloga Kaukaz Kaukaz, ekspert w sprawach Kaukazu Południowego.
