W dniach 29-30 czerwca 2022 roku odbył się szczyt NATO w Madrycie, na którym została przyjęta nowa koncepcja strategiczna NATO. Sojusznicy potwierdzili w niej gwarancje zbiorowej obrony przed wszelkimi zagrożeniami, podkreślając, że NATO jest zdecydowane chronić bezpieczeństwa sojuszników. Za najważniejsze zagrożenia dla bezpieczeństwa Sojuszu uznano agresywną politykę Rosji, aktywność Chin, zagrożenia w cyberprzestrzeni, terroryzm, przestępczość zorganizowaną, proliferację broni masowego rażenia (BMR) oraz zagrożenia płynące z Bliskiego Wschodu, Afryki, Sahelu i Korei Północnej. Zapowiedziano także zwiększenie inwestycji na nowe technologie.
Główne cele i zasady Sojuszu
We wstępie nowej koncepcji strategicznej NATO zwrócono uwagę na kluczowe cele oraz zasady Sojuszu. Podkreślono wyraźnie, iż NATO jest zdecydowane chronić wolności i bezpieczeństwa sojuszników, a jego kluczowym celem jest zapewnienie zbiorowej obrony przed wszystkimi zagrożeniami, ze wszystkich kierunków. Zapowiedziano wzmacnianie Sojuszu w oparciu o niepodzielne bezpieczeństwo, solidarność i zobowiązanie do wzajemnej obrony.[1] Zaznaczono, że państwa członkowskie podzielają wspólne wartości, takie jak wolność jednostki, prawa człowieka, demokracja i rządy prawa. Do trzech głównych zadań NATO zaliczono:
- odstraszanie i obronę,
- zapobieganie kryzysom i zarządzanie nimi,
- bezpieczeństwo oparte na współpracy.
Zapowiedziano także wzmacnianie indywidualnej i zbiorowej odporności oraz przewagi technologicznej, a także promowanie działań na rzecz zapobiegania zmianom klimatycznym.
Rosja jako główne zagrożenie dla bezpieczeństwa
Kluczowym elementem nowej strategii jest uznanie Rosji za największe i bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa sojuszników oraz dla pokoju i stabilności w obszarze euroatlantyckim.[2] W strategii zaznaczono, że Federacja Rosyjska naruszyła normy i zasady, które przyczyniły się do powstania stabilnego i przewidywalnego europejskiego porządku bezpieczeństwa. Na uwagę zasługuje także zapis, że nie można wykluczyć ataku na suwerenność i integralność terytorialną państw członkowskich NATO. W poprzednich koncepcjach strategicznych NATO po zakończeniu Zimnej Wojny podkreślano, że atak konwencjonalny na którekolwiek państwo Sojuszu jest mało prawdopodobny. W najnowszej strategii zmieniło się zatem znacząco postrzeganie Rosji, z którą do 2014 roku NATO starało się współpracować. W koncepcji z 1991 roku postawiono nacisk na dialog oraz współpracę z państwami poradzieckimi, w tym z Rosją.[3] Podobne podejście zaprezentowano w strategii z 1999 roku oraz 2010, uważając współpracę z Rosją za istotną.[4] [5]
W najnowszej koncepcji strategicznej podkreślono także, iż Rosja dąży do ustanowienia stref wpływów i bezpośredniej kontroli poprzez przymus i agresję oraz wykorzystuje przeciwko NATO i jego partnerom środki konwencjonalne, cybernetyczne i hybrydowe. Postawa wojskowa Rosji oraz jej gotowość do użycia siły podważają oparty na zasadach porządek międzynarodowy. Zaznaczono też, że Rosja modernizuje swoje siły nuklearne i rozszerza destrukcyjne systemy przenoszenia, a jej celem jest destabilizacja krajów na wschodzie i południu. Za strategiczne wyzwanie do Sojuszu uznano zdolność Rosji do zakłócania alianckich sił na północy i swobody żeglugi przez północny Atlantyk, a także zwiększanie sił militarnych w regionie Morza Bałtyckiego, Czarnego i Śródziemnego.
W strategii podkreślono, iż NATO nie dąży do konfrontacji i nie stanowi zagrożenia dla Federacji Rosyjskiej. Przywódcy NATO zapowiedzieli, że będą odpowiadać na rosyjskie groźby w sposób zjednoczony i wzmocnią odstraszanie i obronę wszystkich sojuszników. Co istotne, w najnowszej koncepcji zapisano, iż w obliczu prowadzonej polityki przez Federację Rosyjską nie może ona zostać uznana za partnera NATO. Dodano jednak, że NATO jest gotowe prowadzić komunikację z Rosją w celu zarządzania ryzykiem i jego łagodzenia, zapobiegania eskalacji napięć oraz zwiększania przejrzystości. Kluczowym celem NATO w odniesieniu do Rosji jest dążenie do stabilności i przewidywalności w obszarze euroatlantyckim oraz między NATO a Rosją.
Wyzwanie chińskie
W najnowszej koncepcji strategicznej NATO odniesiono się także do zagrożeń ze strony Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL). Uznano, że deklarowane ambicje i polityka Chin stanowią wyzwanie dla interesów, bezpieczeństwa i wartości NATO. Podkreślono, iż Chiny stosują szeroki wachlarz narzędzi politycznych, gospodarczych i wojskowych w celu zwiększenia swojego wpływu na świat i projekcji siły, jednocześnie nie ujawniając swojej strategii i zamiarów. Zwrócono także uwagę na niebezpieczeństwo związane ze stosowaniem przez Chiny dezinformacji.
Chiny, podobnie jak Rosja, wykorzystują dezinformację jako narzędzie w polityce zagranicznej. Zagrożenie dezinformacją chińską dla Zachodu wzrosło podczas pandemii COVID-19. Już na początku pandemii po wykryciu pierwszych zachorowań w grudniu 2019 roku chińskie władze uniemożliwiały lekarzom z Wuhan ujawniania skali zagrożenia, co doprowadziło do opóźnienia we wdrażaniu procedur, dzięki którym rozszerzenie wirusa poza Chiny mogłoby zostać powstrzymane.[6] Następnie dezinformacja chińska dotyczyła pochodzenia wirusa, wskazując jako źródło Stany Zjednoczone. W czasie pandemii Chiny szerzyły za pomocą kanałów rządowych oraz mediów społecznościowych nieprawdziwe informacje oraz teorie spiskowe, sugerujące np. udział amerykańskich żołnierzy w przeniesieniu wirusa do Wuhanu czy też tuszowanie przez USA rzeczywistej skali pandemii w kraju.
W odniesieniu do Europy strategia Chin była odmienna. Próbowały one bowiem promować pozytywny przekaz, nawiązując do wspólnych więzi i interesów.[7] Miało to związek z zaangażowaniem części państw europejskich we współpracę z Chinami. Celem działań w odniesieniu do Europy było zwiększenie zaufania opinii publicznej do Chin. Z tego względu oferowały one też np. dostawy sprzętu medycznego dla państw europejskich. Działania chińskie miały również na celu stworzenie wrażenia, że udało im się pokonać pandemię, tak aby pokazać, że potencjalne nowe fale zachorowań będą związane z błędną polityką innych rządów.
Dezinformacja chińska stanowi zagrożenie dla NATO oraz poszczególnych państw członkowskich. Zagrożenie to zostało podkreślone w najnowszej koncepcji strategicznej NATO w punkcie 13, w którym zapisano: „Złośliwe operacje hybrydowe i cybernetyczne ChRL oraz jej konfrontacyjna retoryka i dezinformacja są wymierzone w sojuszników i szkodzą bezpieczeństwu sojuszu”.[8] W koncepcji zaznaczono także, iż Chiny dążą do obalenia obecnego porządku międzynarodowego, w tym w przestrzeni kosmicznej, cyberprzestrzeni i na morzu, wykorzystując swoją przewagę ekonomiczną do tworzenia zależności strategicznych i zwiększania swoich wpływów, a także do kontrolowania kluczowych sektorów technologicznych i przemysłowych, infrastruktury krytycznej oraz strategicznych materiałów i łańcuchów dostaw. Zagrożenie dla NATO stanowi także pogłębianie partnerstwa chińsko-rosyjskiego.
Cyberbezpieczeństwo i nowe technologie
Cyberbezpieczeństwo oraz rozwój nowych technologii zostały uznane za kluczowe obszary działań NATO w najbliższej przyszłości. W strategii zaznaczono, iż w cyberprzestrzeni toczą się nieustanne walki, a złośliwe podmioty dążą do degradacji infrastruktury krytycznej NATO, zakłócenia pracy służb rządowych, pozyskiwania danych wywiadowczych, kradzieży własności intelektualnej i utrudniania działań wojskowych Sojuszu. Zauważono także, iż przeciwnicy Sojuszu inwestują w technologie, które mogą ograniczyć dostęp i swobodę działania Sojuszu w przestrzeni kosmicznej, a także obrać za cel infrastrukturę cywilną i wojskową państw członkowskich oraz osłabić obronę i zaszkodzić bezpieczeństwu NATO. Nowe technologie niosą ze sobą zarówno szanse, jak i zagrożenia. Zmieniają charakter konfliktu, nabierają większego znaczenia strategicznego i stają się kluczowymi obszarami globalnej rywalizacji. Z tego względu przywódcy państw NATO zapowiedzieli w najnowszej koncepcji strategicznej przyspieszenie transformacji cyfrowej, dostosowanie struktury dowodzenia NATO do ery informacji i wzmocnienie obrony cybernetycznej.
Istotne znaczenie ma także punkt 25 koncepcji strategicznej, w którym zaznaczono, iż: „pojedynczy lub skumulowany zestaw złośliwych działań w cyberprzestrzeni lub wrogie operacje prowadzone do, z lub w przestrzeni kosmicznej mogą osiągnąć poziom ataku zbrojnego i mogą skłonić Radę Północnoatlantycką do powołania się na art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego.” Zapis ten pokazuje, jak dużą rolę NATO przywiązuje do aspektów związanych z cyberbezpieczeństwem oraz przestrzenią kosmiczną.
UE jako kluczowy partner
W najnowszej koncepcji strategicznej NATO Unia Europejska została uznana za wyjątkowego i kluczowego partnera. Podkreślono, iż Sojusznicy NATO i członkowie UE dzielą te same wartości, podczas gdy NATO i UE odgrywają komplementarne, spójne i wzajemnie wzmacniające się role we wspieraniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.[9] Zapowiedziano także wzmocnienie partnerstwa strategicznego NATO-UE, wzmocnienie konsultacji politycznych i zwiększenie współpracy w kwestiach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. Zaliczono do nich:
- mobilność wojskową,
- odporność,
- wpływ zmiany klimatu na bezpieczeństwo,
- pojawiające się i zakłócające technologie,
- bezpieczeństwo ludzi,
- Agendę “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”,
- przeciwdziałanie zagrożeniom cybernetycznym i hybrydowym,
- wyzwania, jakie Chiny stawiają przed bezpieczeństwem euroatlantyckim.
Za kluczowe dla bezpieczeństwa euroatlantyckiego uznano także inicjatywy mające na celu zwiększenie wydatków na obronę i rozwój spójnych, wzajemnie wzmacniających się zdolności, przy jednoczesnym unikaniu niepotrzebnego powielania.
Współpraca NATO z UE sięga przełomu XX i XXI wieku. W 1999 roku UE ustanowiła Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony, zakładającą m.in. prowadzenie operacji zapobiegania konfliktom i zarządzania kryzysowego.[10] W celu skutecznego realizowania tych misji podjęto decyzje o współpracy z NATO i pomiędzy grudniem 2002 a marcem 2003 negocjowano porozumienia, które ostatecznie nazwano „Berlin Plus”. Były one negocjowane w następstwie Deklaracji NATO-UE ws. EPBiO z 16 grudnia 2002 roku.[11] Deklaracja ta potwierdziła dostęp UE do zdolności planistycznych NATO dla własnych operacji wojskowych oraz podkreśliła istotę konsultacji i równości oraz należytego poszanowania autonomii decyzyjnej UE i NATO.[12] Porozumienie „Berlin Plus” rozszerzyło te ustalenia. Intensyfikacja współpracy UE z NATO nastąpiła jednak dopiero w ostatnich kilku latach. W lipcu 2016 roku obie organizacje przyjęły Wspólną Deklarację, w której zapowiedziały zacieśnianie współpracy w różnych.[13] Została ona rozszerzona w grudniu 2017 roku. W lipcu 2018 roku przyjęto zaś nową Deklarację UE-NATO, która zapowiadała współpracę w takich obszarach jak cyberbezpieczeństwo, mobilność wojskowa, zagrożenia hybrydowe, walka z terroryzmem oraz kobiety i bezpieczeństwo.[14] Współpraca NATO z UE prowadzona jest także na forum Centrum Przeciwdziałania Zagrożeniom Hybrydowym w Helsinkach.[15]
Wnioski
Nowa koncepcja strategiczna NATO odzwierciedla znaczącą zmianę w percepcji zagrożeń przez Sojusz, która związana jest przede wszystkim z agresją Rosji na Ukrainę. To właśnie Rosja, Chiny oraz zagrożenia w cyberprzestrzeni zostały uznane za główne zagrożenia dla Sojuszu. W poprzednich koncepcjach strategicznych NATO przyjętych po Zimnej Wojnie jako główne zagrożenia wskazywano konflikty etniczne i religijne, rozpad państw, spory terytorialne, kryzysy na obrzeżach NATO, proliferację BMR, niekontrolowane migracje ludności i terroryzm. Zapowiadano w nich także chęć współpracy z Rosją. W koncepcji przyjętej w Madrycie stwierdzono wyraźnie, że Rosja nie może być traktowana jako partner.
Nowa koncepcja strategiczna NATO pokazuje, że Sojusz nie czuje się już zobowiązany porozumieniem z Rosją z 1997 r., w którym obie strony uznały, że nie uważają się nawzajem za przeciwników i zobowiązały się do współpracy oraz budowy trwałego pokoju na obszarze euroatlantyckim. Porozumienie to było także długo wykorzystywane do ograniczania obecności NATO w państwach wschodniej flanki. Strategia, zmieniając podejście wobec Rosji, otwiera możliwość do wzmacniania konwencjonalnego i nuklearnego wymiaru polityki obrony i odstraszania.
Strategia ponadto pokazuje, iż kluczowe znaczenie dla skutecznego odstraszania i obrony Sojuszu ma utrzymanie bezpiecznego wykorzystania i nieskrępowanego dostępu do przestrzeni kosmicznej oraz cyberprzestrzeni. Należy spodziewać się, iż działania NATO w najbliższym czasie będą skupiały się na zwiększaniu zdolności do skutecznego działania w przestrzeni kosmicznej i cyberprzestrzeni w celu zapobiegania, wykrywania, przeciwdziałania i reagowania na różne zagrożenia, przy użyciu dostępnych narzędzi. Już w czasie szczytu podczas konferencji prasowej sekretarz generalny NATO Jens Stoltenberg zapowiedział powstanie nowego funduszu na rzecz innowacji, na który ma zostać przeznaczony 1 mld euro. Środki z tego funduszu mają być wydawane m.in. na rozwój sztucznej inteligencji. Zwiększanie inwestycji w innowacje oraz przełomowe technologie ma bowiem dla NATO istotne znacznie w kontekście zachowanie przewagi wojskowej.
W koncepcji podkreślono także, iż Unia Europejska jest kluczowym partnerem NATO i zapowiedziano rozszerzanie z nią współpracy. Organizacje te dzielą podane wartości i stoją obecnie przed podobnymi wyzwaniami i zagrożeniami. Ponadto duża część państw należących do NATO należy także do UE. Aktualnie istnieje duże pole do współpracy pomiędzy obiema organizacjami i w najbliższej przyszłości należy spodziewać się wzmacniania współpracy NATO z UE, w szczególności w kontekście zwalczania zagrożeń hybrydowych.
Mikołaj Rogalewicz
[1] NATO 2022 Strategic Concept, s. 3. [online] https://www.nato.int/strategic-concept/
[2] Ibidem, s. 4.
[3] The Alliance’s New Strategic Concept 1991. [online] https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_23847.htm
[4] The Alliance’s Strategic Concept 1999. [online] https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_27433.htm
[5] Strategic Concept for the Defence and Security of the Members of the North Atlantic Treaty Organization, 2010, s. 16. [online] https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_publications/20120214_strategic-concept-2010-eng.pdf
[6] A. Legucka, M. Przychodniak, Dezinformacja Chin i Rosji w trakcie pandemii COVID-19, PISM, 2020.
[7] P. Śledź, Ostry cień mgły: antyzachodnia dezinformacja ze strony Chin i Rosji w związku z pandemią COVID-19, Rocznik Strategiczny 2020/2021, s. 394. [online] https://wnpism.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/07/Sledz_Ostry_cien_mgly.pdf
[8] NATO 2022 Strategic Concept, s. 5.
[9] Ibidem, s. 10.
[10] Po wejściu w życie Traktatu Lizbońskiego zmieniono ją na Wspólną Politykę Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO).
[11] EU-NATO Declaration on ESDP, 2002. [online] https://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_19544.htm
[12] NATO, The NATO-EU strategic partnership, 2004, s. 3-4. [online] https://www.nato.int/docu/comm/2004/06- istanbul/press-kit/006.pdf
[13] Strona europa.eu, Współpraca UE–NATO. [online] https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/defence-security/eu-nato-cooperation/
[14] Joint declaration on EU-NATO cooperation, 2018. [online] https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2018/07/10/eu-nato-joint-declaration/
[15] A. Hagelstam, Współpraca przeciwko zagrożeniom hybrydowym, NATO Review, 2018. [online] https://www.nato.int/docu/review/pl/articles/2018/11/23/wspolpraca-przeciwko-zagrozeniom-hybrydowym/index.html